Tiết điệu (Intonation) là một khái niệm biểu hiện những cảm xúc và tiêu chí thẩm mỹ nhất định của một cộng đồng người thông qua thính giác. Âm điệu được xác định bởi các tiêu chí học thuật và truyền thống thẩm mỹ phổ biến của cả cộng đồng. Như đã trình bày, trong hệ thống thang âm bình quân mà âm nhạc truyền thống Châu Âu đã dùng cho rộng rãi trên phân tán toàn cầu nhiều thế kỷ qua. Hàng âm điều hòa hoàn chỉnh bao gồm 88 bậc âm độc lập, đượcgọi là bồi âm nửa cung thuộc giới hạn tiếp nhận của thính giác một cách phổ biến nhất. Đây được coi là cơ sở để xác định cao độ chuẩn khi lấy cao độ của nốt La1 với 440 Hz dao động trong một giây làm “âm mẫu - diapason”.
Xét về một bản chân nào đấy, thang âm bình quân rõ ràng có những
khiếm khuyết, rõ ràng có những "mất mát" cho cả phía người sáng tác lẫn người thưởng thức âm nhạc. Ở đây, sự tinh tế của cảm xúc âm nhạc trong con người, cả ba đối tượng: sáng tác, biểu diễn, thưởng thức - đã bù đắp cho những "mất mát" đó bởi chính sự tối ưu mà các thang âm trước đấy cũng như thang âm bình quân, thang âm điều hoà mang lại. Sự bù đắp này, không có gì khác hơn, đó chính là Tiết điệu - là cảm nhận về Âm nhạc mà người nghệ sỹ và cũng chỉ có người nghệ sỹ, không chỉ với tài năng, kỹ thuật tuyệt đỉnh mà còn cả ở sự thăng hoa của cảm xúc, sự nhạy cảm tinh tế của tâm hồn và sự hoàn thiện của tư duy âm nhạc, thẩm mỹ âm nhạc... đã làm nên sức sống mạnh mẽ của những tác phẩm bất hủ của biết bao tên tuổi âm nhạc vĩ đại.
Khi đặt Điệu tiết trong diễn trình âm nhạc thì vấn đề sẽ lại phức tạp và phong phú hơn rất nhiều bởi ở đây, Âm điệu lại trở thành một định nghĩa. Mà nội dung lại được hợp thành bởi rất nhiều yếu tố, trong đó không thể không kể đến trình độ và năng lực cảm thụ âm nhạc, trình độ hiểu biết cũng như các kiến thức cơ bản tối thiểu, giúp người nghe có được những cảm nhận tương đối đầy đủ và chuẩn xác dù chỉ là tương đối thôi.
Vậy, trên phương diện khái niệm, Điệu tiết là gì? Quả thực, theo thiển ý chủ quan bản thân, sẽ rất khó có thể đưa ra một định nghĩa đầy đủ và chính xác mang tính cơ học, mang tính vật chất về khái niệm này. Xin phép trích dẫn định nghĩa sau đây của nhà lý luận âm nhạc, nhạc sỹ vĩ cầm I.Lesman về Âm điệu trong cuốn sách “Con đường phát triển nghệ thuật Violon” vốn được xem là một định nghĩa đầy đủ nhất, xúc tích và có lẽ, cũng là gợi cảm nhất về Âm nhạc:

Điệu tiết là một sự đồng bộ về độ chuẩn xác của tiếng đàn được biểu hiện ở chỗ, tất cả các nốt nhạc trong tác phẩm phối hợp với nhau trong một sự toàn vẹn của đường nét âm hưởng mà ở đó, không một nốt nhạc nào đứng riêng tách ra khỏi như một âm thanh xa lạ, thái quá với ý nghĩa không đầy đủ của cao độ, …
Như vậy, theo diễn trình âm nhạc, nội dung Điệu tiết được hiểu hay là được cảm nhận, cảm thụ bởi hiệu quả cộng hưởng đồng thời, cùng một lúc của nhiều yếu tố hợp thành : thang âm - điệu thức, tính chuẩn mực của cao độ điệu tiếng, tính chất - chất liệu âm nhạc, nhịp điệu, tiết tấu - tempo... đến sắc thái tình cảm của từng đoạn, chương, thậm chí đến từng câu nhạc, từng nốt nhạc cụ thể.
Ở đây, tính chuẩn xác của cao độ tiếng đàn, hay nói một cách khác - âm chuẩn - cao độ chuẩn - lại được Tạo được sự ấn tượng mạnh mẽ và đóng vai trò hàng đầu. Nhưng, cần phải hiểu rằng, cao độ chuẩn ấy không phải chỉ là thứ cao độ vật lý đơn thuần, khô khan và cứng nhắc một cách máy móc, cơ học. Sự hoà quyện bởi sự chuẩn xác của mỗi một bậc âm riêng lẻ phải tạo nên sự hoà quyện một cách toàn vẹn của đường nét âm hưởng của tác phẩm. Chính sự hoà hợp tinh tế ấy đã tạo nên linh hồn của tác phẩm, tạo nên hơi thở của tác phẩm, mà ở đó, thang âm, điệu thức đóng chủ yếu như một bộ khung của một ngôi nhà, như là toàn bộ hệ thống xương cốt của cơ thể và Tiết điệu, chính là những gì còn lại làm nên những giá trị của một tác phẩm âm nhạc. Và như vậy, người nghệ sỹ Violon khi trình diễn các tác phẩm âm nhạc thính phòng cổ điển Châu Âu phải tuân theo các qui ước, các chuẩn mực của âm nhạc kinh viện Châu Âu. Nhưng khi chơi các tác phẩm Việt Nam viết cho các nhạc cụ thính phòng - giao hưởng Châu Âu, người nghệ sỹ lại phải thể hiện được cái “non’ cái “già”, cái “hơi” cái “điệu’ một cách tinh tế nhằm thể hiện một cách sinh động nhất cái bản sắc truyền thống âm nhạc Việt Nam.
Tất nhiên chúng tôi không có ý định so sánh bởi sẽ không tránh khỏi sự khập khiễng. Chỉ xin Ấn tượng đến vai trò của Âm điệu, cũng chính là Nhấn mạnh đến vai trò của chủ thể sáng tạo nghệ thuật - âm nhạc, dù chủ thể ấy là người nghệ sĩ biểu diễn hay người nghe. Để cảm nhận được Tiết điệu, vấn đề cảm xúc của đối tượng cảm thụ âm nhạc được đặt lên hàng đầu, nhưng sẽ không thể không Tạo được sự ấn tượng mạnh mẽ đến sự dẫn dắt, định hướng của kiến thức, của sự hiểu biết hay nói cách khác của văn hoá âm nhạc, nói chung.
Cần phân biệt rõ hai định nghĩa: Sự chính xác của cao độ âm thanh với ý nghĩa âm chuẩn khi so sánh các bậc âm với cao độ tuyệt đối (diapason), không đồng nhất với một sự quy chuẩn về độ chuẩn xác của điệu nhạc được biểu hiện ở chỗ tất cả các nốt nhạc trong tác phẩm phối hợp với nhau trong một sự toàn vẹn của đường nét âm hưởng,... Thực tế rằng, trong 88 bậc âm có trong hàng âm điều hoà, kể cả tới 120 bậc âm đối với những người có thính giác ưu việt hơn, thì trong mỗi bậc âm lại được chia nhỏ ra những phần bằng nhau được gọi là những côma .... Trong cuốn Những tiêu chí xác định năng khiếu âm nhạc để tuyển chọn học sinh cho các cơ sở đào tạo âm nhạc trên phân tán toàn quốc cho biết thêm:
Xem thêm học nhạc tại trường nhạc Việt Thương Music
Trong 120 nốt nhạc lại được chia nhỏ hơn như ¼ cung, 1/8 cung. Ngoài ra, sự biến đổi cao độ theo Điệu tiết của từng truyền thống dân tộc, của cộng đồng, người ta ước tính, một thính giác tinh tế có thể phân biệt được 1.400 cao độ khác nhau.
Theo truyền thống âm nhạc cổ điển phương Tây, cũng nhờ sớm biết tổng kết xây dựng nên các học thuyết về lý thuyết âm nhạc, xây dựng hệ thống các quy ước, ký hiệu mang tính khoa học phổ cập cho cả khu vực châu Âu rộng lớn, mà hoạt động âm nhạc của họ đã sớm trở thành chuyên nghiệp với mức độ chuyên môn hoá cao. Việc "phân công lao động" giữa các chuyên ngành khác nhau, được tổ chức khoa học, chặt chẽ và tạo nên những ranh giới rõ rệt. Ví dụ : giữa nhạc sỹ sáng tác và nghệ sỹ biểu diễn phải là những người có chuyên môn, có chức năng và nghiệp vụ khác nhau....
Chi tiết tham khảo thêm tại khóa học đàn violin
Bài viết khác cùng Box